Merhaba sevgili gezi tutkunları! Ben Ceren Gezgin ve bugün sizi, kadim Pers topraklarının kalbinde, çölün ortasında adeta bir vaha gibi parlayan, yeşillikler ve çiçeklerle bezenmiş büyülü bir şehre ışınlıyorum: Kaşhan! Burası, İran platosunda yaşamın en eski izlerine ev sahipliği yapan, tarihin derinliklerinde gizli kalmış bir hazine. Elam Uygarlığı’ndan günümüze uzanan bu eşsiz destinasyon, her köşesinde ayrı bir hikâye fısıldıyor.
Kaşhan sadece doğal güzellikleriyle değil, aynı zamanda köklü geçmişiyle de büyüleyici bir yer. Şehrin 3 km güneybatısında bulunan Sialk Höyüğü, prehistorik çağlara uzanan kalıntılarıyla adeta bir zaman kapsülü. Selçuklu hükümdarı I. Melik Şah’ın 11. yüzyılda inşa ettirdiği kale sayesinde Kaşhan, çanak-çömlek, çinicilik ve dokumacılık gibi zanaatlarda da ün salmış. Benim için bu şehrin her bir taşı, her bir sokağı birer tarih kitabı gibiydi.
Kaşhan: Çölün Ortasında Bir Pers Cenneti Keşfi
İran Kaşhan gezi rehberimin ilk durağı, dillere destan Fin Bahçeleri oldu. UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer alan bu bahçeler, İran’ın hala yaşayan en eski bahçesi olma özelliğini taşıyor. Adını, bu bölgede yaşamış ‘Pin’ kavminden alan ve Arapçadaki telaffuz farkıyla ‘Fin’e dönüşen bu yeşil vaha, beni adeta Perslerin cennet anlayışına götürdü.
Şah Birinci Abbas tarafından 16. yüzyılda Perslerin estetik zevkine göre yeniden şekillendirilen Fin Bahçeleri, sular akan havuzları, 500 yıllık sedir ağaçları, mis kokulu portakal ağaçları ve rengarenk çiçekleriyle tam bir görsel şölen sunuyor. Her adımımda huzurun ve tarihin iç içe geçtiğini hissettim. Bu bahçeler, ruhuma iyi geldi diyebilirim!
Fin Bahçeleri: Tarihin Gölgesindeki Royal Hamam
Bahçelerin içinde bulunan Royal Hamam, sadece bir yapı değil, aynı zamanda hüzünlü bir tarihin de tanığı. Kaçar döneminde genişletilerek çalışanlar için bir bölümle birleştirilen bu hamamda, Kaçar Sultanı Nasreddin Şah’ın annesinin komplosuyla vezir Mirza Tekihan (Amir Kabir) öldürülmüş. Hamamın odalarındaki mumya heykeller, olayın acı izlerini günümüze taşıyor ve o anları canlandırıyor. Vezirin son sözleri hâlâ kulaklarımda çınlıyor gibiydi: “Bu cellat beni öldüreceğine, en iyi dostum canıma kıysın.”
Persler için hamamlar, sadece temizlik değil, aynı zamanda sosyal ve tıbbi amaçlar için de kullanılan vazgeçilmez mekanlarmış. Kına törenlerinden flebotomiye, kemik tedavilerinden dinlenme ve eğlenceye kadar pek çok aktiviteye ev sahipliği yapmışlar. Şah Abbas döneminden sonra bu adetler kaldırılsa da, hamamların Pers kültürü için ne kadar önemli olduğunu yerinde görmek beni çok etkiledi.
Hamamda fotoğraf çekerken başörtümün farkında olmadan kaydığını görünce küçük bir panik yaşadım. Tam o sırada tören yapan bir heyet bizim bulunduğumuz bölüme doğru gelirken, görevli nazikçe bir şeyler söyleyince hemen başımı kapattım. Neyse ki bu olay dışında İran seyahatim boyunca kıyafetimle ilgili hiçbir sorun yaşamadım. Fin Bahçeleri’nin dışındaki hediyelik eşya dükkanlarından, bahçenin yaseminlerinden yapılan kokulardan almayı da ihmal etmedim. Mis kokulu bu hediyeler, anılarımı tazeleyecek.
Ağa Bozork Camii ve Kadim Rüzgar Kuleleri
Fin Bahçeleri’nden sonra rotamızı 18. yüzyılın sonlarında inşa edilen ve dünyanın en iyi İslami komplekslerinden biri olarak tanımlanan Büyük Ağa Camii ve Medresesi’ne (Agha Bozork) çevirdik. Simetrik tasarımıyla göz kamaştıran caminin, mihrap önünde ve girişte olmak üzere iki büyük eyvanı bulunuyor. Ana avlunun yanı sıra ortasında havuz ve ağaçların olduğu başka bir avlu da dingin bir atmosfer yaratıyor. Mihrap önündeki eyvanda yükselen iki tuğla minare ise gökyüzüne uzanan zarif birer fırça darbesi gibiydi.
Kaşhan gezilecek yerler listemizde ilerlerken yolda karşıma çıkan rüzgar kuleleri (Bad-gir) beni adeta büyüledi. Çöl ikliminin hüküm sürdüğü her yerde görülen bu kuleler, kalın seramikten inşa ediliyor ve çöl rüzgarlarını ustaca evlerin yaşam alanlarına yönlendiriyor. En hafif esintinin bile binaları serinletmeye yettiği bu doğal klima sistemi, atalarımızın doğaya uyum sağlama yeteneklerinin ne kadar gelişmiş olduğunu bir kez daha gösterdi. Doğanın gücünü kucaklayan bu mimari dehalara hayran kaldım!
Tabatabaei Evi: Geçmişin Zenginliğinde Bir Adres
Sırada Kaşhan’daki geleneksel Pers evlerinin en güzellerinden biri vardı: Tabatabaei Evi. 1880’lerin başında varlıklı Tabatabaei ailesi tarafından yaptırılan bu ev, adeta bir sanat eseri. Geleneksel Pers evlerinin yapısına uygun olarak dekore edilmiş, dört avlusu, muhteşem duvar işlemeleri ve vitray pencereleriyle göz kamaştırıyor. Her odası, her detayı ayrı bir hikâye anlatıyordu bana. İç avlulardaki huzur, modern dünyanın koşuşturmacasından bir an olsun uzaklaşmak isteyenler için biçilmiş kaftan.
Bu arada okulların dağıldığı saate denk geldik ve gözlemlediğim bir konuyu sizinle paylaşmak istedim. İran’da okuma yazma oranı %90 civarında ve özellikle son yıllarda üniversite mezunu kadınların sayısı ciddi oranda artmış. Bu durum, iş hayatında kendine yer edinen kadın sayısında da büyük bir yükseliş sağlamış. Rehberimizin kadınların daha düşük ücretle çalışmayı kabul etmesi nedeniyle erkeklerin işsiz kalmasına dair memnuniyetsizliğini duyduğumda, değişimin getirdiği zorlukları ve farklı bakış açılarını düşünmeden edemedim. Ancak bana kalırsa bu, ülkenin gelişiminde önemli bir adım.
Ceren’den Kaşhan Gezi İpuçları
- Giyim Kuşamda Hassasiyet: Özellikle Fin Bahçeleri gibi tarihi ve dini önemi olan yerlerde başörtünüzün tam olduğundan emin olun. Genelde bir sorun yaşanmasa da, yerel adetlere saygı göstermek her zaman önemli.
- Abyaneh Köyü’nü Es Geçmeyin: Eğer Kaşhan’a kadar gelmişseniz, programınızda olmasa bile rehberinizle konuşup Abyaneh Köyü’ne mutlaka uğrayın. Verdiğiniz ekstra ücrete kesinlikle değeceğini garanti ediyorum!
- Yerel Dokunuşları Yakalayın: Fin Bahçeleri çıkışındaki dükkanlardan yasemin kokulu hediyelikler veya yerel el sanatları ürünleri alarak hem sevdiklerinize özel bir hediye götürün hem de yerel ekonomiyi destekleyin.
Abyaneh Köyü: Zamanın Durduğu Kırmızı Masal
Kaşhan gezimiz tamamlandığında, rehberimiz Sinan’ın sürpriz teklifiyle yolumuzu fazla uzatmadan Abyaneh Köyü’ne doğru yola çıktık. İyi ki de gitmişiz! İsfahan eyaleti sınırları içinde, Kerkes Dağları’nın eteklerinde, 2200 metre yükseklikte gizlenmiş bu 300 nüfuslu küçücük dağ köyü, 1500 yıllık tarihiyle adeta bir açık hava müzesi. En önemli özelliği ise kırmızı evleri ve yaşayan geleneklerini asırlardır koruyor olması.
Abyaneh’te kadınlar başlarını ve omuzlarını beyaz üzerine kırmızı-mavi çiçek desenli örtülerle örtüyor, diz altı etekler giyiyorlar. Erkekler ise İspanyol paça benzeri geniş paçalı pantolonlar ve beyaz hakim yaka gömlekler tercih ediyor. Bu otantik kıyafetlerine hiçbir yönetimin yıllardır müdahale edememesi, beni çok etkiledi. Hatta bazı kadınlarda gördüğümüz veya türbelerde turistlere verilen çiçekli çarşafların kökeninin buradan geldiği söyleniyor. Bu köy, geleneksel İran yaşamının capcanlı bir örneği!
Kızıl Evler Arasında Tarihi Bir Yürüyüş
Abyaneh’te adeta zaman durmuş. Köyün çamur ve kerpiçten yapılmış kırmızı evleri, kırmızı merdivenli, kemerli dar sokakları 500 yıl önceki haliyle aynen korunmuş. Binaların kırmızı duvarları nasıl bir teknikle yapılmışsa, inanılmaz sağlam kalmışlar. Köy halkı her yıl evlerini baştanbaşa sıvayıp tamir ederek bu eşsiz mirası koruyor. Halkının zengin olduğu da biliniyor ve 2007 yılından bu yana UNESCO Dünya Kültür Mirası Aday Listesi’nde yer alıyor olması, bu köyün ne denli değerli olduğunun bir kanıtı.
Dağlardan gelen suyla beslenen bereketli topraklara sahip olan Abyaneh, özellikle meyve üretimiyle ünlü. Köy halkının bu bereketten nasibini alarak uzun ömürlü olması da kulağıma çalınan tatlı bir fısıltıydı. Köyün çevresindeki arkeolojik kazılarda Sasaniler dönemine ait bir Zerdüşt ateş tapınağı ve kale harabeleri bulunmuş. Köydeki Selçuklu dönemi cami kapısı, ahşap ev kapıları ve hatta kadın-erkek misafirler için farklılaşan kapı kolları bile görülmeye değer detaylardı.
Otobüsümüzden köyün girişinde indik, çünkü yolları çok dar ve merdivenli olduğu için araç giremiyordu. Yokuş aşağı yürürken kırmızı evler o kadar sevimli görünüyordu ki, her birine ayrı bir hayranlıkla baktım. Cuma Camii’nin önünden geçtikten sonra köyün aşağısındaki bir türbede soluklandık. Burada savaşta ölen gençlerin resimleri ve isimleri asılıydı. İranlıların şehitlerine ne denli sahip çıktığını bir kez daha gördüm; yollarda, şehirlerde, türbelerde sürekli şehitlerin fotoğraflarıyla karşılaşıyorduk. Türbede gördüğüm yerel kıyafetli bir kızı da fotoğraflama fırsatı buldum, anılarım arasına bir güzellik daha ekledim.
Türbeden sonra yokuş yukarı tekrar tırmanarak köyün girişine döndük ve iç dış mimarisi ayrı güzel olan Abyaneh Hotel’in lobisinde sıcacık bir çay molası verdik. Bu dinlendirici an, Abyaneh’in büyüsünü içime sindirmeme yardımcı oldu.
Kaşhan ve Abyaneh ile vedalaştıktan sonra istikametimiz, 16. yüzyılda madeni paralara "İsfahan dünyanın yarısıdır" yazılan o efsanevi şehir olacaktı. Ama o başka bir maceranın, başka bir yazının konusu…
Sevgili okuyucularım, İran Kaşhan gezi rehberi ve Abyaneh maceramda bana eşlik ettiğiniz için teşekkür ederim. Umarım siz de benim kadar keyif almışsınızdır. Bu kadim toprakları ziyaret etmeyi düşünenler veya daha önce gidenler, deneyimlerini ve yorumlarını benimle paylaşmayı unutmasın! Bir sonraki maceramda görüşmek üzere, sevgilerimle!
